Ιχθυοκαλλιέργεια στην Ελλάδα: Ιστορία, Σύγχρονη Κατάσταση και Προοπτικές (Fish Farming in Greece: History, Challenges, and Sustainable Solutions)

Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα θέματα γύρω από την ιχθυοκαλλιέργεια είναι η χρήση χημικών ουσιών στις μονάδες εκτροφής και οι πιθανές επιπτώσεις τους τόσο στο περιβάλλον όσο και στην ανθρώπινη υγεία. Στις εντατικές καλλιέργειες ψαριών χρησιμοποιούνται διάφορες ουσίες – από φάρμακα και αντιβιοτικά, μέχρι απολυμαντικά, παρασιτοκτόνα και χρωστικές τροφών. Αν και πολλές από αυτές είναι απαραίτητες για την πρόληψη ή αντιμετώπιση ασθενειών στα εκτρεφόμενα ψάρια, η υπερβολική ή λανθασμένη χρήση τους μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες.

Αντιβιοτικά: Σε ορισμένες χώρες, στο παρελθόν γινόταν αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών για την πρόληψη ασθενειών στα ψάρια. Αυτό παρατηρήθηκε ιδιαίτερα σε νέες βιομηχανίες σολομού, όπως στη Χιλή, όπου οι εκτρεφόμενοι σολομοί κατανάλωναν τεράστιες ποσότητες αντιβιοτικών σε σύγκριση με άλλες περιοχές (πολύ περισσότερο από ό,τι στη Νορβηγία ή τον Καναδά). e-prologos.gr

Η υπερβολική χρήση αντιβιοτικών στα ιχθυοτροφεία εγκυμονεί κινδύνους: ευνοεί την ανάπτυξη ανθεκτικών στελεχών βακτηρίων (μικρόβια που δεν επηρεάζονται πλέον από τα φάρμακα), μολύνει το υδάτινο περιβάλλον με υπολείμματα φαρμάκων και μπορεί να οδηγήσει σε κατάλοιπα στο τελικό τρόφιμο αν δεν τηρηθούν σωστά οι χρόνοι αναμονής. Οι κυριότερες κατηγορίες κατά της βιομηχανίας σολομού, π.χ., περιλαμβάνουν ακριβώς την υπερβολική χρήση αντιβιοτικών, την υποβάθμιση του βυθού και την εξολόθρευση της τοπικής θαλάσσιας πανίδας λόγω ρύπανσης.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πάντως, οι κανόνες είναι αυστηροί: τα αντιβιοτικά χορηγούνται μόνο όταν είναι απολύτως απαραίτητα (όχι προληπτικά) και υπό κτηνιατρική επίβλεψη, ενώ τα ψάρια δεν μπορούν να διατεθούν αν δεν έχει περάσει χρονικό διάστημα που εξασφαλίζει ότι δεν υπάρχουν κατάλοιπα φαρμάκων στη σάρκα τους. Μάλιστα, σε πολλές εκτροφές σολομού στη Νορβηγία και αλλού, η χρήση αντιβιοτικών έχει μειωθεί δραστικά χάρη στα εμβόλια που προστατεύουν τα ψάρια από κοινές ασθένειες. Όπως σημειώνει ο Δρ. Κ. Μυλωνάς (Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας), στα εκτρεφόμενα ψάρια που τηρούν τις σωστές προδιαγραφές υπάρχει ελάχιστη έως καθόλου χρήση αντιβιοτικών, χωρίς ανιχνεύσιμα κατάλοιπα στο τρόφιμο. imbbc.hcmr.gr

Απολυμαντικά και παρασιτοκτόνα: Ένα παράδειγμα είναι η φορμόλη (φορμαλδεΰδη), που χρησιμοποιείται ως απολυμαντικό/παρασιτοκτόνο σε κάποιες μονάδες – όπως κατήγγειλε και ο Στελακάτος στην ελληνική περίπτωση. lifo.gr

Η φορμαλδεΰδη είναι αποτελεσματική στην καταπολέμηση παρασίτων, αλλά είναι ταξινομημένη ως καρκινογόνος ουσία για τον άνθρωπο. Η αλόγιστη χρήση της, πέρα από την έκθεση των εργαζομένων, μπορεί να αφήσει κατάλοιπα στα νερά και στα ίδια τα ψάρια. Άλλα χημικά που χρησιμοποιούνται διεθνώς είναι τα εντομοκτόνα/ακαρεοκτόνα για τις θαλάσσιες ψείρες του σολομού (sea lice).

Στη Σκωτία, τον Καναδά και αλλού, οι ιχθυοκαλλιεργητές σολομού έχουν χρησιμοποιήσει χημικά όπως το Azamethiphos ή Deltamethrin για την αποπαρασίτωση των ψαριών, ώστε να πέσουν οι ψείρες. Αυτά όμως τα παρασιτοκτόνα όταν διαφεύγουν στο περιβάλλον μπορούν να βλάψουν μη-στόχους οργανισμούς – π.χ. μικρούς καρκινοειδείς, γαρίδες, αστακούς – και να διαταράξουν τα οικοσυστήματα. sciencedirect.com

Όπως περιγράφεται γλαφυρά, παρατηρείται μια «κούρσα χημικών εξοπλισμών στις θάλασσες» ενάντια στις ψείρες, καθώς τα παράσιτα αναπτύσσουν σταδιακά ανθεκτικότητα και οι παραγωγοί καταφεύγουν σε ισχυρότερα μέσα.cornucopia.org

Σήμερα γίνεται προσπάθεια αντικατάστασης των χημικών αυτών με εναλλακτικές μεθόδους (όπως βιολογικός έλεγχος με ψάρια-καθαριστές ή μηχανικά «λουτρά» ζεστού νερού), όμως το ζήτημα παραμένει.

Βαρέα μέταλλα και ρύποι: Ένα πλεονέκτημα των εκτρεφόμενων ψαριών είναι ότι ζουν σε ελεγχόμενο περιβάλλον, όπου το νερό και οι τροφές τους μπορούν να ελεγχθούν για τοξίνες και βαρέα μέταλλα imbbc.hcmr.gr

Αντίθετα, τα άγρια ψάρια ενδέχεται να εκτεθούν σε ρυπογόνες πηγές (π.χ. υδράργυρο, διοξίνες, πλαστικά) χωρίς αυτό να ελέγχεται εύκολα.

Πράγματι, οι τροφές των ψαριών υδατοκαλλιέργειας πλέον ελέγχονται συστηματικά: παρέχουν όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά και είναι ελεγμένες ώστε να μην περιέχουν επικίνδυνα επίπεδα βαρέων μετάλλων. changeeat.com.cy

Αυτό σημαίνει ότι ένα ψάρι ιχθυοτροφείου είναι λιγότερο πιθανό να έχει υψηλή περιεκτικότητα σε υδράργυρο ή άλλα βαρέα μέταλλα, σε σύγκριση με ένα άγριο μεγάλο ψάρι (π.χ. τόνο ή ξιφία). Ωστόσο, έχουν υπάρξει ανησυχίες για την παρουσία ορισμένων επίμονων οργανικών ρύπων (όπως PCB, διοξίνες) σε λιπαρά εκτρεφόμενα ψάρια, λόγω της χρήσης ιχθυαλεύρων/ιχθυελαίων στις τροφές. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, μελέτες είχαν δείξει αυξημένες συγκεντρώσεις τέτοιων ουσιών σε σολομούς ιχθυοκαλλιέργειας, γεγονός που οδήγησε σε βελτίωση των συνθέσεων ζωοτροφών (περισσότερα φυτικά συστατικά, λιγότερα αλεύρα άγριων ψαριών). newmoney.gr

Σήμερα, οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί θέτουν αυστηρά όρια για τους ρύπους στα προϊόντα ιχθυοκαλλιέργειας, ενώ οι παραγωγοί προσπαθούν να διασφαλίσουν ότι οι τροφές είναι GMO-free και χωρίς ανεπιθύμητα κατάλοιπα.changeeat.com.cy

Συνοψίζοντας, οι χημικές ουσίες αποτελούν δίκοπο μαχαίρι: αφενός συμβάλλουν στην υγεία και ανάπτυξη των εκτρεφόμενων ψαριών, αφετέρου η κατάχρησή τους μπορεί να ρυπάνει το περιβάλλον και να φτάσει έως το πιάτο του καταναλωτή. Είναι λοιπόν κρίσιμο να εφαρμόζονται αυστηρές πρακτικές ορθολογικής χρήσης (βιοασφάλεια, εμβολιασμοί αντί προληπτικών αντιβιοτικών, στοχευμένες παρεμβάσεις αντί γενικευμένων) και οι παραγωγοί να τηρούν τα πρωτόκολλα ποιότητας. Στην ΕΕ, οι καταναλωτές μπορούν να αισθάνονται σε μεγάλο βαθμό ασφαλείς ότι τα ψάρια υδατοκαλλιέργειας που φτάνουν στην αγορά έχουν περάσει από πολλαπλούς ελέγχους και είναι απαλλαγμένα από επιβλαβή κατάλοιπα.

Παρόλα αυτά, η εγρήγορση είναι απαραίτητη, ειδικά για εισαγόμενα προϊόντα από χώρες με ενδεχομένως χαλαρότερο έλεγχο.